मुस्ताङ जिल्लाको परिचय
विश्वमान चित्रमा २८० ३३’५१” देखि २९० १९’५२” उत्तरी अक्षाँश र ८३० २८’५४” देखि ८४० १४’५८” पूर्वी देशान्तरको पूर्वमा मनाङ पश्चिममा डोल्पा, दक्षिणमा म्याग्दी जिल्ला र उत्तरमा चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बतको बिचमा समुन्द्र सतहबाट न्युनतम १,६४० मिटर उचाईमा रहेको कुञ्जो गा.वि.स अन्तर्गत पहिरो थाप्लो मुनी कोप्चेपानी नजिकको स्थान हो भने सबैभन्दा अग्लो भाग धौलागिरी हिमाल ८१६७ मिटर हो । यस मुस्ताङ जिल्ला नेपालको पूर्व प्रशासनिक विभाजन अनुसार पश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रको जिल्ला हो । हालको नयाँ संरचना अनुसार गण्डकी प्रदेशको हिमाली जिल्ला मध्ये एक जिल्लाको रुपमा रहेको छ । सिमाङ्कन अनुसार यस जिल्लालाई लोमान्थाङ, लो घेकर दामोडरकुण्ड , वारागुड. मुक्तिक्षेत्र, घरपझोङ र थासाङ गरी ५ गाँउपालिकामा विभाजन गरिएको छ । मुस्ताङ जिल्लाको कुल क्षेत्रफल ३,५७३ वर्ग कि.मी.(केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग, २०६८) छ भने २०६८ को जनगणना अनुसार यस जिल्लाको कुल जनसंख्या १३४५२ रहेको छ । ३००० बर्ष अगाडीको पुरातात्विक उत्खननबाट यो जिल्ला नेपाल र तिब्बतको प्रमुख व्यापारिक नाका रहेको पुष्टि हुन्छ र यहाँ प्रशस्त औषधिय जडिबुटि पाइने हुनाले तिब्बती भाषामा मन् भनेको औषिधि र थाङ भनेको चउर हुने भएकोले यसलाई औषधिको चउर, मन्थाङ भन्दा मुस्ताङ रहन गएको जनश्रुति छ । विशाल अन्नपूर्ण हिमश्रृखलाकोे उत्तरी काखमा अवस्थित यो जिल्ला पर्यटकीय दृष्टिले महत्वपूर्ण रहेको छ । विश्व पर्यटन बोर्डद्वारा मुस्ताङ विश्वकै तेस्रो पर्यटकीय गन्तव्यमा घोषित गरिनुले पनि यसको महत्व विश्वव्यापी भएको छ । अझै दामोेदर कुण्ड, मुक्तिनाथ, कागबेनी जस्ता तीर्थस्थलहरुले यो जिल्ला विश्वभरमा बुद्घ र हिन्दु धर्मावलीहरुको आकर्षणको केन्द्र बनेको छ । विषेशगरी मुक्तिनाथ मन्दिरमा बौद्घ र हिन्दु धर्मावलीहरुको आर्कषणको केन्द्र बनेको छ । विषेश गरी मुक्तिनाथ मन्दिरमा बौद्घ र हिन्दु धर्मावलीहरुको समान आस्था हुनु धार्मिक सहिष्णुताको अनुपम उदाहरण मान्न सकिन्छ । जसले भिन्न धार्मिक आस्थाका विच शान्तिपूर्ण सहअस्तित्वको भावना उजागर गरेको छ र विगतको माओबादी जनआन्दोलनताका पनि कुनै पनि मानवीय क्षति नहुनुले मुस्ताङ जिल्ला शान्तिप्रिय जिल्लाको रुपमा प्रख्यात छ ।
केही प्रमुख धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थलहरु निम्न रहेका छन् ।
१. मुक्तिनाथ मन्दिर
२. दामोदरकुण्ड
३. कागबेनी
४. जोमसोम
५. छोसेर गुम्बा
६. लोमान्थाङ
७. कुछब गुम्बा
८. गुरुसाङ्गको (गुरुङ्ग स्याङ्गवो)
९. ठिनी, मार्फा, न्याउरीकोट, टुकुचे गाउँ
१०. टिटिताल, भुछ्रुत्रोताल, सेकुम ताल, धुम्वा ताल
